یکی از پرآوازه‌ترین غدد انسان، تیروئید است. تیروئید یک غده پروانه‌ای شکل است که زیر سیب گلو قرارگرفته و کارش همچون سایر غدد ترشح هورمون است. یک بخش از فرآیند متابولیسم بدن نیاز به هورمون‌های این غده دارد و همچون دیگر عضوها درصورتی‌که دچار مشکل شود، دگر عضوها را نماند قرار. بنابراین سلامت این غده اهمیت بسیار زیادی دارد و لازم است که از عملکرد آن آگاه باشیم تا هنگام کوچک‌ترین اختلالی درزمانی کوتاه متوجه شده و به فریادش برسیم.
یکی از رایج‌ترین بیماری‌هایی ناشی از اختلال در عملکرد غدد درون‌ریز، بیماری تیروئید است. البته تیروئید با توجه به میزان کم یا زیاد ترشح هورمون به انواع مختلفی تقسیم می‌شود و برای درمان بیماری‌های تیروئید از روش‌ها و داروهای مجزا استفاده می‌شود. بسیاری از افراد در کنار مصرف داروهای شیمیایی که نیاز به تجویز متخصص غدد دارد از درمان‌های طبیعی نیز بهره می‌برند تا علائم و عوارض بیماری تیروئید را به حداقل برسانند. درصورتی‌که مبتلا به هریک از اختلالات غده تیروئید اعم از پرکاری، کم‌کاری، تیروئید بارداری و یا سرطان تیروئید هستید خواندن این مقاله را به شما توصیه می‌کنیم.
تیروئید چیست؟
غده تیروئید، از غده‌های مهم در بدن است که دو هورمون مهم تيروكسين و تری يدوتيروزين (T4 و T3) را ترشح می کند. این دو هورمون پس از تولید وارد خون شده و به سرتاسر بدن سفر می‌کنند و به اعضای بدن کمک می‌کنند که چه مقدار انرژی را چگونه مصرف کنند. البته غده تیروئید تحت ریاست غده هیپوفیز خدمت‌رسانی می‌کند.
هیپوفیز هورمون محرک تیروئید (TSH) را ترشح کرده و بعدازآن تیروئید به ترشح هورمون‌های خود می‌پردازد. گاهی غده تیروئید دچار مشکل می‌شود و ممکن است تعادل خود در ترشح میزان لازم هورمون را از دست بدهد. در این شرایط گفته می‌شود که تیروئید دچار کم‌کاری یا پرکاری شده است.
در این حالت توسط. آزمایشگاه، با اندازی گیری هر سه هورمون مرتبط با تیروئید در خون، نوع بیماری تیروئید را مشخص می‌کنند و درنهایت با تشخیص صحیح به درمان بیماری‌های تیروئید می‌پردازند. انواع این بیماری‌ها شامل، پرکاری تیروئید، کم‌کاری تیروئید، سرطان تیروئید و … می‌شود.
تیروئید کم‌کار
غده تیروئید در این حالت مقدار کمی از هورمون‌های موردنظر را ترشح می‌کند. کم‌کاری تیروئید در بین اختلالات تیروئید شایع‌ترین است و بیشتر زنان به آن دچار می‌شوند. با افزایش سن ریسک ابتلا نیز بالاتر می‌رود. همچنین ابتلا به بیماری هاشیموتو که نوعی بیماری خود ایمنی است احتمال ابتلا به کم‌کاری تیروئید را افزایش می‌دهد.
کم‌کاری تیروئید علائم مشخص و ثابتی دارد که با دیدن آن‌ها باید به متخصص غدد مراجعه کنید و به درمان کم کاری تیروئید بپردازید. در همین‌جا باید بگوییم که آزمایش تیروئید به‌صورت آزمایش خون است و با سنجش میزان هر یک از هورمون‌های T4 و T3 به تشخیص کمک می‌کند. علاوه بر آن در صورت لزوم پزشک با انجام سونوگرافی یا ام آر آی اقدامات لازم جهت تشخیص دقیق را به عمل می‌آورد.
دلایل مختلفی برای این بیماری ذکرشده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تومور تیروئید، بیماری هشیموتوز، التهاب غده تیروئید، کمبودید، اختلال در هیپوفیز، هیپوتالاموس و … اشاره کرد.
علائم در افراد متفاوت است و با پیشرفت بیماری شدیدتر می‌شوند. گاهی نیز علائم تیروئید پنهان است و فرد تا زمانی که آزمایش ندهد متوجه بیماری نمی‌شود. اما مجموعه‌ای از علائم وجود دارد که می‌تواند نشانه‌های تیروئید کم‌کار باشد.
- کم‌آوردن نفس: کم‌کاری تیروئید عملکرد قلب و ضربان قلب را کند می‌کند و ممکن است پس از انجام فعالیت‌های ساده نیز نفس کم بیاورید.
- کندی در عملکرد دستگاه گوارش: یکی از علائم کم‌کاری تیروئید یبوست است که درنتیجه آهسته شدن فرآیند گوارش پدید می‌آید.
- ایجاد پف و ورم در صورت: کم‌کاری تیروئید به ایجاد پف صورت به‌ویژه اطراف چشم منجر می‌شود.
- ایجاد اختلال در نظم قاعدگی زنان
- ریزش مو ، ضخامت پوست، شکنندگی ناخن‌ها از علائم دیگر تیروئید است.
- چاقی لاغری و افزایش وزن بی‌دلیل نیز از دیگر علائم مهم کم‌کاری تیروئید است.
- کاهش میل جنسی
معمولاً جهت درمان قطعی کم‌کاری تیروئید پزشک داروهای خوراکی تجویز می‌کند که معمولاً به‌صورت روزانه و با شکم خالی پیش از صبحانه مصرف می‌شوند. تغییر دوز دارو، قطع یا ادامه درمان باید با مشورت پزشک غدد صورت بگیرد.
یکی از رایج‌ترین داروهای شیمیایی برای درمان کم‌کاری تیروئید قرص لووتیروکسین سدیم است. این قرص جایگزین هورمون تیروئید شده و آن را در بدن به حد تعادل می‌رساند. البته ممکن است مصرف این دارو عوارض جانبی همچون، سردرد، تهوع، لرزش، گرگرفتگی و … را نیز به همراه داشته باشد. در صورت مشاهده علائمی چون ضربان قلب نامنظم و درد سینه بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
داروی دیگر جهت کنترل و درمان کم‌کاری تیروئید قرص لیوتیرونین سدیم است که جهت درمان گواتر و سرطان تیروئید نیز استفاده می‌شود.
شما می‌توانید در کنار استفاده از دارو، روش‌های طبیعی را نیز امتحان کنید. جهت کنترل و بهبود عملکرد تیروئید کم‌کار می‌توانید از روغن نارگیل، سرکه سیب، روغن ماهی، جینسینگ، شیرین‌بیان و داروهای گیاهی دیگر در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
گاهی درمان دارویی کافی نبوده و باید بر روی بیمار عمل جراحی انجام بگیرد. به‌هرحال بیماری تیروئید قابل‌کنترل است به شرطی که سریع اقدام کرده و روند درمان را با دقت و صبر پیش ببرید.
پرکاری تیروئید
برعکس کم‌کاری تیروئید، در پرکاری، غده تیروئید بیشتر از حد لازم هورمون تولید می‌کند. معمولاً علت این اتفاق نیز نوعی بیماری خود ایمنی به نام گریوز است که بدن علیه خودش آنتی‌بادی می‌سازد و در چنین شرایطی غده تیروئید تحریک‌شده و میزان زیادی هورمون ترشح می‌کند. از طرف دیگر مصرف زیادید نیز درنهایت فرد را در معرض ابتلا به پرکاری تیروئید قرار می‌دهد. جهت درمان پرکاری تیروئید لازم است که سوابق بیماری و عادات غذایی خود را برای پزشک شرح دهید تا روند درمان سریع‌تر انجام پذیرد. علائم پرکاری تیروئید نیز ممکن است در بین افراد، متفاوت ظاهر شود و یا علائمی وجود نداشته باشد.
به‌طورکلی در هر نوع بیماری بروز نشانه‌ها و علائم از خوش‌شانسی بیمار است و امکان تشخیص زودهنگام و درمان قطعی بیماری را میسر می‌کند.
- افزایش عملکرد قلب. ضربان تند و سریع
- برجسته شدن و بیرون‌زدگی چشم که ممکن است حتی پس از درمان نیز باقی بماند.
- کاهش وزن بدون هیچ دلیل خاصی
- ریزش شدید موها
- افزایش سرعت فرآیند گوارش و ابتلا به اسهال
- تعریق زیاد و عدم تحمل گرما
- ضعف عضلانی و خستگی‌های شدید
- گواتر یا بزرگ شدن غده تیروئید در گلو
- افزایش خفیف فشارخون
- تغییرات خلقی چون افسردگی و اضطراب
یکی از دلایل مهم پرکاری تیروئید گواتر سمی یا گریوز است. همچنین وجود یک یا چند توده و گره و خود ایمنی تیروئید به نام تیروئیدیت باعث بروز پرکاری می‌شود. به این نکته توجه کنید که مصرف داروهای خاصی نیز ممکن است موجب افزایش هورمون‌های تیروئید شود که با قطع این داروها خودبه‌خود سطح هورمون‌ها متعادل می‌شود. در صورت مصرف هرگونه دارویی پزشک خود را مطلع کنید.
داروهایی نظیرکاربی مازول، پروپیل تیواوراسیل و متی مازول از جمله داروهایی است که به‌صورت خوراکی توسط متخصص غدد به بیماران تجویز می‌شود و معمولاً به‌صورت روزانه مصرف می‌شوند.
جهت درمان بیماری‌های تیروئید درصورتی‌که بعد از گذشت مدتی درمان دارویی برای کنترل بیماری مؤثر نبود پزشک از روش‌های دیگر همچون ید رادیواکتیو و یا جراحی استفاده می‌کند.
طب سنتی معتقد است پرکاری تیروئید به دلیل غلبه صفرا (گرمی و خشکی) بروز پیدا می‌کند. دقیقاً برعکس اتفاقی که در کم‌کاری تیروئید و غلبه بلغم (سردی و تری) می‌افتد. بنابراین مبتلایان برای درمان بیماری‌های تیروئید باید در رژیم غذایی خود غذاهایی با طبع سرد بگنجانند. خرفه، خاکشیر، برگه زردآلو، کلم برو کلی، لیموشیرین، حبوباتی چون نخود و … از خوراک‌هایی هستند که برای بیماران با تیروئید پرکار مفید هستند.
درمان بیماری‌های تیروئید در بارداری
درمان بیماری‌های تیروئید در بارداری همچون درمان دیابت بارداری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. جنین جهت رشد در ماه‌های اول بارداری نیاز به هورمون تیروئید مادر دارد درنتیجه هر نوع اختلال، کاهش یا افزایش در میزان هورمون‌ها می‌تواند برای سلامت، میزان رشد و هوش جنین خطرآفرین باشد. داشتن سابقه تیروئید در خانواده امکان اختلال غده تیروئید در دوران بارداری را افزایش می‌دهد، بنابراین لازم است پیش از اقدام جهت بارداری آزمایش‌های کامل انجام پذیرفته و در طول بارداری نیز تکرار شود. در صورت تشخیص بیماری تیروئید هرگونه مصرف دارو برای درمان و کنترل بیماری باید تحت نظارت پزشک باشد.
ممکن است علاوه بر کم‌کاری یا پرکاری، اختلالات دیگری سلامت تیروئید را تهدید کند. یکی از رایج‌ترین این اختلالات گره‌های تیروئیدی است. این گره‌ها ممکن است به‌صورت تک یا چندتایی در غده تیروئید ایجاد شود. گره‌ها قابل درمانند اما گاهی این گره‌ها درواقع علائم تیروئید خطرناک هستند و می‌توانند نشان از وجود توده‌های بدخیم و سرطانی داشته باشند. بهتر است هرگونه علائمی را جدی بگیرید و به پزشک مراجعه کنید.
درمان سرطان تیروئید
سلول‌های طبیعی بدن پس از مدتی که پیر یا آسیب‌دیده شدند می‌میرند و با سلول‌های جدید و سالم جایگزین می‌شوند. درصورتی‌که این سلول‌ها زمانی که باید از بین بروند، نروند و یا سلول‌های جدید زمانی تشکیل شود که بدن به آن‌ها نیازی ندارد موجب تشکیل توده‌ای بافت می‌شود که به آن تومور می‌گویند.
به گره‌های داخل تیروئید ندول (Nodules) یا گرهک گفته می‌شود که بیشتر آن‌ها خوش‌خیم هستند. گاهی برخی از این تومورها بدخیم هستند که به سلول‌های سرطانی تبدیل می‌شوند و این سلول‌ها با سرایت به سایر اندام‌های بدن موجب گسترش سرطان می‌شوند، به همین دلیل تشخیص زودهنگام این تومورها، جراحی و برداشت آن‌ها در سلامت بیمار بسیار اهمیت دارد. البته سرطان تیروئید با توجه به میزان رشد در انواع خاصی دسته‌بندی می‌شود.
از نشانه‌های سرطان تیروئید می‌توان به بزرگ شدن غده در گردن، درد گلو که از بین نمی‌رود، اختلال در بلع یا تنفس، گرفتگی و تغییر صدا اشاره کرد. جهت تشخیص دقیق سرطان تیروئید پزشک علاوه بر آزمایش خون از سونوگرافی، اسکن و ام آر آی تیروئید نیز استفاده می‌کند. جهت درمان سرطان تیروئید از جراحی، درمان دارویی، درمان با رادیواکتیو و شیمی‌درمانی بهره می‌برند. با مشاهده هرگونه علامتی به متخصص غدد و متابولیسم مراجعه کنید تا در صورت وجود هرگونه مشکلی بتوان به‌موقع به درمان و کنترل بیماری پرداخت.
نداشتن هیچ‌یک از علائمی که تا اینجا ذکر شد نشانه یا علائم تیروئید سالم نیست و همان‌گونه که گفتیم ممکن است بیماری بدون بروز هیچ علامتی وجود داشته باشد. بنابراین اگر زمینه وراثتی بیماری تیروئید، بیماری خود ایمنی و یا … را دارید حتماً با انجام آزمایش از سلامت خود مطمئن شوید. در نظر داشته باشید که زنان بیشتر از مردان درخطر ابتلا هستند. لازم است که سالیانه تست داده و از سلامت خود مطمئن شوید.
برخی سوالات رایج:
یکی از پرآوازه‌ترین غدد انسان، تیروئید است. تیروئید یک غده پروانه‌ای شکل است که زیر سیب گلو قرارگرفته و کارش همچون سایر غدد ترشح هورمون است. یک بخش از فرآیند متابولیسم بدن نیاز به هورمون‌های این غده دارد . تیروئید موظف است که دو هورمون مهم تيروكسين و تری يدوتيروزين (T4 و T3) را ترشح کند. این دو هورمون پس از تولید وارد خون شده و به سرتاسر بدن سفر می‌کنند و به اعضای بدن کمک می‌کنند که چه مقدار انرژی را چگونه مصرف کنند. البته غده تیروئید تحت ریاست غده هیپوفیز خدمت‌رسانی می‌کند.
غده تیروئید در این حالت مقدار کمی از هورمون‌های موردنظر را ترشح می‌کند. کم‌کاری تیروئید در بین اختلالات تیروئید شایع‌ترین است و بیشتر زنان به آن دچار می‌شوند. با افزایش سن ریسک ابتلا نیز بالاتر می‌رود. همچنین ابتلا به بیماری هاشیموتو که نوعی بیماری خود ایمنی است احتمال ابتلا به کم‌کاری تیروئید را افزایش می‌دهد.
کم‌آوردن نفس: کم‌کاری تیروئید عملکرد قلب و ضربان قلب را کند می‌کند و ممکن است پس از انجام فعالیت‌های ساده نیز نفس کم بیاورید.
کندی در عملکرد دستگاه گوارش: یکی از علائم کم‌کاری تیروئید یبوست است که درنتیجه آهسته شدن فرآیند گوارش پدید می‌آید.
ایجاد پف و ورم در صورت: کم‌کاری تیروئید به ایجاد پف صورت به‌ویژه اطراف چشم منجر می‌شود.
ایجاد اختلال در نظم قاعدگی زنان
ریزش مو ، ضخامت پوست، شکنندگی ناخن‌ها
چاقی لاغری و افزایش وزن بی‌دلیل
در پرکاری، غده تیروئید بیشتر از حد لازم هورمون تولید می‌کند. معمولاً علت این اتفاق نیز نوعی بیماری خود ایمنی به نام گریوز است که بدن علیه خودش آنتی‌بادی می‌سازد و در چنین شرایطی غده تیروئید تحریک‌شده و میزان زیادی هورمون ترشح می‌کند. از طرف دیگر مصرف زیادید نیز درنهایت فرد را در معرض ابتلا به پرکاری تیروئید قرار می‌دهد.
افزایش عملکرد قلب. ضربان تند و سریع
برجسته شدن و بیرون‌زدگی چشم که ممکن است حتی پس از درمان نیز باقی بماند.
کاهش وزن بدون هیچ دلیل خاصی
ریزش شدید موها
افزایش سرعت فرآیند گوارش و ابتلا به اسهال
تعریق زیاد و عدم تحمل گرما
ضعف عضلانی و خستگی‌های شدید
گواتر یا بزرگ شدن غده تیروئید در گلو
افزایش خفیف فشارخون
تغییرات خلقی مثل افسردگی
